Bu yazımızda, Devlet Arşivleri’nden edindiğimiz; 1925 yılında Giresun Vilayeti’nin Tahrirat Kalemi’nden (T.K.Umumi 6604/Hususi 394) çıkmış olan ve Maarif Vekâleti’ne yazılan bir rapordan, Giresun’un 1920-1925 yıllarındaki eğitim durumuna dair bilgileri paylaşacağız. Valilikçe yazılan raporun içeriğinde genel olarak, dönemin maarif müdürü Ali Nihad Bey’in hakkındaki olumsuz görüşlerle birlikte bu konuda yapılması istenen girişimler ve Giresun’a bağlı kaza ve nahiyelerdeki okul durumu ve türlerini gösteren harita, nerede kaç sınıflı okul olduğu, yapılması istenen okulların listesi ve bunlara ayrılan bütçelerin durumu ve Giresun’un nüfusuna dair ayrıntılı bilgiler yer almaktadır.
Giresun’un vilayet merkezi haline getirildiği 1923 yılından 1925’in Kasım ayına kadar valilik görevini Rıfat Bey yapmıştır. Yukarıda sözünü ettiğimiz rapor da 20 Nisan 1925 tarihlidir ve Rıfat Bey dönemine rastlamaktadır. Raporda, pek çok konudan yakınılmış ise de öne çıkan şikayetlerden birisi maarif müdürü Ali Nihad Bey ile ilgilidir.
Raporda yer alan bilgilere göre; milletin büyük çoğunluğunun eğitimsiz olduğunu görerek bu soruna çözüm arayıp, milleti gelişmiş milletler içerisine sokmak isteyen, bu doğrultuda hergün yeni yeni fedakârlıklar gösteren cumhuriyet hükümetinin teşkilinden önce, Giresun mülhakatında 40 okul var iken, yeni dönemde 1924 bütçesinde 35 okulun teşkili kabul görmüş, gelecek yıl için 341 bütçesinde 10 okulun daha teşkili teklif olunmuştur. Rapordaki tabirle, “maarif makinesinin muktedir bir elde bulunmamasından maarifin heder olduğu” belirtilmiş, çocukların bir türlü eğitimden yararlanamadığı, tüm bu saiklerle birlikte Ali Nihad Bey’in müdürlüğüne binaen okul sayısının çoğaltılması yerine azaltılmasına yönelindiği, azanın dile getirdiği itirazlara rağmen durumun vekâlete bildirildiği ve bir çaresine bakılacağı cevabıyla sonuç alındığı aktarılmıştır:
“Maarif Vekâlet-i Celilesine
Milletimizin büyük bir kitlesinin el an cehalet içinde bulunduğunu gören ve bu öz derdine deva kılarak onu medeni ve müterakki milletler sırasına is’âd etmek isteyen ve bu gayretle her gün yeni yeni fedakarlıklar ihtiyar eyleyen hükümet-i cumhuriyyemizin teşkilinden mukaddem Giresun ve mülhakatı muhitinde neşri irfana hâdim ancak (40) mekteb mevcut iken devr-i cedidin ihdas ve küşadından sonra millette hasıl olan teyakkuz ve intibah ve bu hususta fevkalade hizmet eyleyen hükümetin irşadat ve telkinatı ve ittihaz ettiği mukarreratın hüsn niyet ve suretle tatbiki neticesi olarak cumhuriyetin ilk senesinde 340 bütçesine vilayet dahilinde (35) mektebin küşadı meclis-i umumiyece kabul olunarak mekatibin mikdarı (75) baliğ olmuşdur ki bir sene zarfında işbu muvaffakıyetin te’mini zikre şayan görülmüş ve sene-i atiye içün dahi bu sene meclis-i umumi hal in’ikadde iken 341 bütçesine yeniden (10) mektebin küşadı teklif olunmuş ise de maarif makinesinin muktedir bir elde bulunmamasından maarifin heder olduğu ve etfalin bir gûna istifade edemedikleri ve bu şekl-i saik-i yegane ile maarif müdür-ü hazırı Ali Nihad Bey’in bulunduğu beyannamesine binaen mekâtibin tezyidine değil mevcudun tenkisine matuf olarak azanın serd ettikleri i’tirazat-ı mütevaliyeye rağmen keyfiyetin vekalet-i celilelerine arz olunarak tebdil-i çaresine bakılacağı vaadiyle ve pek büyük müşkülatla kabul ettirilmesine muvaffak olunmuştur. Azayı muhteremenin efkârından süpheye düşmeye mahal yoktur. Zira cümleyi hükümet ve makamın terakkıyatını ez-dil ve can arzu edenlerden ve fırkaya mensup hüsn niyet ve samimiyet ashabından olup min-cihetin i’tirazat-ı mesrudeleri muhak görülmüş olmakla ber-vech-i atiye arz eylerim…”
Raporun bundan sonraki kısmında; eğitim için vilayetçe ve meclisçe sarf edilen çabanın suiistimale uğramaması, kararların hakkıyla uygulanması ve hedeflenen sonuca ulaşılabilmesi için iki yıldır maarif müdüriyeti makamında bulunan Ali Nihad Bey’in yerine fedakâr, halkın gayretlerini arttırabilecek, tecrübeli bir maarif müdürünün getirilmesi talep edilmiştir:
“Vilayetin sarf ettiği mesai ve meclisin ibraz eylediği fedakârlığın suiistimale uğramaması içün maarifin neşr ve tamiminde mütenahiz kararların bihakkin tatbiki ve netice-i matlubenin neticenin istihsali ile ancak maarif idaresinin reis-i kârında canişîn olan zatın derece-i iktidar ve ehliyetine vabeste olup iki seneden beri vilayet maarif müdüriyeti makamını işgal eden Ali Nihad Bey’in -hakkında bugün bile perverde etmek istediğim hüsn-ü zannıma ve pek çok irşadatıma rağmen- makamının ehli olmadığı ve bir müdür sıfat ve salahiyetini haiz bulunmadığı artık tahakkuk etmiş bir keyfiyettir….” (Kaynaklar: BCA, 180 09 00 00 92 449 1 44, BCA, 180 09 00 00 92 449 1 45)
–Devamı haftaya-