Bu yazıda öncelikle tarihsel süreçte Dizgine’nin durumuna dair kısa bilgiler aktarılacak, ardından Dizgine adının kökenine dair bulgular paylaşılacaktır.
Eynesil ilçesi sınırları dâhilinde, Belen köyü (şimdi Ören beldesinin mah.) yakınlarında bulunan Dizgine mevki, Karadeniz kıyısından Sisdağı yaylasına ve onlarca obaya geçit veren önemli bir tarihsel geçiş noktasıdır. 1800’lerin ilk çeyreğinde Trabzonlu gezgin Bıjışkyan’ın notlarına göre, Dizgine’de pazar kuruluyordu ve Görele’nin merkezi olan Eleğu kasabasında, sekiz mil ötedeki Şarlı ve Çavuşlu’da ve on mil uzaktaki Dizgine Pazarı’nda Türkler yaşamaktaydı (Mevlüt Kaya, “Eynesil: Tarihçesi ve Ad Menşei”, Uluslararası Tarih ve Gelecek Dergisi Dizgine, 2017, 3/1,s.195). Dizgine, Eynesil köyleri ile yaylaları arasında, yaklaşık 1000 rakımlı ancak denizi gören bir alandır. Burası, eski tarihlerden beri yöre insanının yayla göçleri sürecinde mola verdiği, yiyip içtiği ve hayvanlarını geçici olarak beslediği, dinlendirdiği parça parça yarıdüzlüklerden oluşmaktadır.
Geçmiş yüzyıllarda Dizgine’de kurulan pazar, muhtemelen yaylacılara hizmet veren sezonluk bir pazardır ve kış aylarında burada pazar kurulmadığı düşünülmektedir. Eynesil’in doğusundan ve batısından gelen kısmen taş döşemeli ve bir patikaya göre daha geniş at yollarının birleştiği Dizgine’de tarihi henüz saptanmamış eski bir taş çeşme bulunmaktadır.
Dizgine ve havalisi içilebilir su kaynakları bakımından zengindir. Ayrıca Eynesil merkezinden denize dökülen Dizgine Deresi’nin kaynağıdır. Bitki örtüsü yönünden zengin, özellikle yazları orman gülü çeşitleriyle göz alıcı bir görüntüye sahip olan ve Türkiye’de günbatımının en iyi izlenebildiği yerler arasında sayılan Dizgine, çevresine göre oldukça yüksek bir arazidir. Buradan bakıldığında Karadeniz kıyıları, Sisdağı, Görele, Trabzon ve Giresun dağlarının önemli bir kısmı görülebilmektedir. Günümüzde Dizgine, daha çok mesire alanı olarak kullanılmaktadır ve dört mevsimde günübirlik gezi amaçlı konaklamalara açıktır.
1916-1918 sürecinde yörede gerçekleşen Rus işgali sırasında Dizgine, önemli olaylara sahne olmuştur. Trabzon-Karadağ’daki birliklerimiz bozulup, Ruslar Eynesil yönünde ilerlerken, Dizgine-Çavuşlu Deresi-Harşit istikameti Rus işgalcileri durdurma planlarında stratejik bir hat durumundadır. İşgal döneminde Dizgine’de karargâh kurulmuştur. Göreleli merhum şair Nihat Çelik, bir şiirinde Dizgine’nin işgal dönemindeki önemine şöyle dikkat çekmiştir:
“İskefiye Karadağ’da Rus ordusu tekledi
Bin kişilik gücümüz Rusları sekteledi
Araziye uydular gücümüz geri geldi
Dizgine sırtlarında gizli plan üstlendi”
Yöre insanının kahramanlıklarına tanıklık etmiş, tarihsel bir geçiş noktası olan Dizgine’nin yakın dönem basınında adının zikredildiği bazı gazete haberlerini de burada kısaca nakledelim:
1988’de Hürriyet gazetesine mektup gönderen İshaklı ve Belen köylüleri, sahilden iç kısımlara açılan yolların “Gizgine’ye kadar” olan kısmının genişletilip asfaltlanmasını talep etmişlerdir. İlgili mektup, gazetede Tahsin Öztin idaresindeki “Serbest Kürsü”de yayınlanmıştır (Hürriyet, 10 Mayıs 1988). 1974’te yörede yaşanan sel felaketi sonucunda Dizgine ve Topallı dereleri üzerinde, Eynesil merkezindeki iki köprü hasar görmüş; Dizgine köprüsünün iki ayağı, Topallı köprünün ise bir ayağı yıkılmış, Samsun-Trabzon yolu geçici olarak ulaşıma kapanmıştı. İki köprünün aldığı hasarla ulaşım aktarmalı olarak sağlanmıştır. Bu süreçte her iki taraftan gelen otobüs yolcuları sallarla karşıya geçirilmiştir. Geçici yol ve köprüler oluşturularak kısa süreliğine ulaşıma alternatif sağlanmaya çalışılmıştı (Milliyet, 30.07.1974 ve Milliyet, 02.08.1974). 1962 yılında Devlet Yatırım Programı’nda Eynesil ve Görele’de, Dizgine köprüsünün de içinde bulunduğu bazı köprülerin onarımının ihalesi, 210 bin lira karşılığında tamamlanmıştı (TBMM Tutanakları, Birleşim: 6, Oturum: 1, 16.11.1962). Dizgine ve Topallı dereleri Eylül 2016’da gerçekleşen sel felaketinde taşmış, çevresinde maddi hasarlara yol açmıştı. -Devam Edecek-